Uluslararası Yerbilimleri ve Jeoparklar Programı
Yer Bilimleri, gezegenimiz, sistemleri ve 4,6 milyar yıllık tarihi hakkında paha biçilemez bilgiler sunar. Bu bilgiler, günümüz insan toplumunun karşı karşıya olduğu zorluklara yanıt vermek açısından büyük önem taşımaktadır. Gelecek nesiller için Dünya'nın kaynaklarının korunması, küresel ısınmanın etkilerinin azaltılması ve jeolojik tehlikelerin oluşturduğu risklerin en aza indirilmesi bu zorluklardan yalnızca birkaçıdır. UNESCO, Yer Bilimleri alanında araştırmaları ve kapasite geliştirmeyi destekleme yetkisine sahip tek Birleşmiş Milletler kuruluşudur. Uluslararası Yerbilimi ve Jeoparklar Programı ise bu alandaki öncü girişimidir.
Uluslararası Yerbilimleri Programı (IGCP)
UNESCO
Dünya’yı daha iyi anlamak, yaşam çeşitliliğinin korunması ve insan toplumunun geleceği açısından hayati öneme sahiptir. Yerbilimleri ve jeofizik alanlarında araştırma ve kapasite geliştirme konularında destek sağlama yetkisine sahip tek Birleşmiş Milletler kuruluşu olan UNESCO’nun bu alandaki öncü girişimi Uluslararası Yerbilimleri Programı’dır (International Geoscience Programme - IGCP).
IGCP, UNESCO’nun yerbilimleri alanındaki uluslararası bilimsel iş birliğini kolaylaştırmak üzere oluşturduğu bir bilgi merkezidir. Programın misyonu; doğal kaynakların sürdürülebilir kullanımı, jeolojik çeşitlilik ve jeo-miras konularına yönelik yeni girişimlerin desteklenmesi ile jeolojik tehlikelerin risklerinin azaltılmasını kapsamaktadır.
1972 yılından bu yana IGCP, Uluslararası Jeoloji Bilimleri Birliği (International Union of Geological Sciences - IUGS) ile ortaklık içinde çalışarak dünyanın dört bir yanından binlerce yerbilimciyi bir araya getirmiş ve UNESCO çatısı altında gelişen iş birliği ruhundan faydalanmalarını sağlamıştır.
2018 yılında IGCP’ye yeni bir ortak daha katılmıştır: Kore Cumhuriyeti’nden Jeju Eyalet Kalkınma Kurumu (JPDC). “Toplum için Yerbilimleri: JPDC’nin Uluslararası Yerbilimi ve Jeoparklar Programı’na Desteği” başlıklı yeni proje ortaklığı anlaşması aracılığıyla JPDC, IGCP projelerini ve UNESCO Küresel Jeoparklarını desteklemektedir.
Program Temaları
IGCP, toplum yararı, kapasite geliştirme ve bilgi paylaşımı odaklı ortak projeleri teşvik etmektedir. Özellikle Kuzey-Güney ve Güney-Güney iş birliği bağlamında bilim insanları arasındaki etkileşimi güçlendirmeyi hedefler. Program, UNESCO, IUGS ve bütçe dışı kaynaklar tarafından sağlanan başlangıç hibeleri ile faaliyet göstermektedir. IGCP projeleri, Yer kaynakları, Küresel değişim ve yaşamın evrimi, Jeolojik tehlikeler, Hidrojeoloji ve Jeodinamik olmak üzere beş ana tema altında yerbilimlerinin küresel sorunlarına odaklanmaktadır. IGCP Projeleri hakkında detaylı bilgi almak için lütfen tıklayınız.
Her projenin ortalama süresi beş yıldır ve her yıl, Bilim Kurulu üyelerinin değerlendirme raporları temel alınarak IGCP Konseyi tarafından titiz bir hakemlik süreci ile izlenir.
UNESCO yer bilimlerini destekleyerek topluma nasıl katkıda bulunuyor?
UNESCO
IGCP'nin Vizyonu
Uluslararası Yerbilimi ve Jeoparklar Programı Tüzüğü için tıklayınız.
|
|
|
|
IGCP yönetişimine ilişkin aşağıdaki bağlantılar aracılığıyla bilgi edinebilirsiniz:
IGCP’nin Sürdürülebilir Kalkınma Hedeflerine Katkısı hakkında bilgi almak için tıklayınız.
UNESCO Küresel Jeoparkları
UNESCO
UNESCO Küresel Jeoparkları (UGGp), uluslararası düzeyde jeolojik öneme sahip alanların ve peyzajların, koruma, eğitim ve sürdürülebilir kalkınma ilkelerini bütüncül bir yaklaşımla ele alındığı, tek ve bütünleşik coğrafi alanlardır. Koruma ile sürdürülebilir kalkınmayı birleştiren ve yerel toplulukları sürece dâhil eden tabandan yukarıya yaklaşım, giderek daha fazla ilgi görmektedir. Günümüzde 50 ülkede toplam 229 UNESCO Küresel Jeoparkı bulunmaktadır.
UNESCO Küresel Jeoparkı Nedir?
UNESCO Küresel Jeoparkları; uluslararası öneme sahip jeolojik miras unsurlarını, doğal ve kültürel mirasın tüm diğer yönleriyle birlikte ele alarak, bu mirası koruma, toplumda farkındalık oluşturma ve sürdürülebilir kalkınmayı teşvik etme hedefiyle yönetilen bütünleşik alanlardır. Bu alanlar, doğal kaynakların sürdürülebilir kullanımı, iklim değişikliğiyle mücadele ve doğal afet risklerinin azaltılması gibi toplumun karşı karşıya olduğu temel meseleler hakkında farkındalık ve anlayış geliştirilmesini amaçlar.
Bu jeolojik mirasın tarihsel ve toplumsal bağlamdaki önemine dikkat çekerek, UNESCO Küresel Jeoparkları yerel halkta bölgesine karşı bir aidiyet duygusu oluşturur. Jeoturizm yoluyla yeni gelir kaynaklarının ortaya çıkması, yenilikçi yerel girişimlerin ve istihdam fırsatlarının teşvik edilmesi, nitelikli eğitim programlarının geliştirilmesi sağlanırken bölgenin jeolojik değerleri korunur.
Tabandan Yukarıya Yaklaşım
UNESCO Küresel Jeoparkları, yerel toplulukları güçlendirmeyi ve onlara, bölgenin önemli jeolojik süreçlerini, oluşumlarını, dönemlerini, jeolojiyle bağlantılı tarihsel temalarını veya eşsiz jeolojik güzelliklerini tanıtma hedefiyle ortaklıklar kurma imkânı sunar. Bu alanlar, yerel ve bölgesel paydaşların (örneğin toprak sahipleri, topluluk grupları, turizm sağlayıcıları, yerli halklar ve yerel kuruluşlar) dâhil olduğu tabandan yukarıya bir süreçle oluşturulur. Sürecin başarısı, yerel toplulukların kararlılığı, uzun vadeli kamu ve siyasi destekle şekillenen güçlü çok paydaşlı ortaklıklar ve bölgenin jeolojik mirasını korurken toplumun tüm hedeflerine hizmet eden kapsamlı bir stratejinin geliştirilmesine bağlıdır.
Yalnızca Jeolojiye Mi Odaklanılır?
UNESCO Küresel Jeoparklarının uluslararası öneme sahip bir jeolojik mirasa sahip olması gereklidir; ancak bu alanların amacı yalnızca jeoloji değildir. Jeolojik mirasla birlikte bölgenin doğal, kültürel ve somut olmayan miras unsurlarının tamamı arasında bağlar kurmak, bu bağlantıları geliştirmek ve kutlamak temel hedefler arasındadır. Amaç, insan toplumunu gezegenimizle her düzeyde yeniden ilişkilendirmek ve Dünya’nın 4,6 milyar yıllık tarihinin yaşamlarımızı ve toplumlarımızı nasıl şekillendirdiğini vurgulamaktır.
Bu Statü Kalıcı Mıdır?
UNESCO Küresel Jeoparkı unvanı dört yıllık bir süre için verilir. Bu sürenin sonunda, ilgili jeoparkın işleyişi ve kalitesi yeniden değerlendirilir. Değerlendirme sürecinde, jeopark tarafından bir ilerleme raporu hazırlanır ve iki uzman tarafından saha ziyareti gerçekleştirilir.
UNESCO Küresel Jeoparklarının Listesi için tıklayınız.
UNESCO Küresel Jeoparklar Uygulama Rehberi için tıklayınız.
UNESCO Küresel Jeoparklarında Bütüncül Yönetim Anlayışı
UNESCO
Temel Özellikler
Bir bölgenin UNESCO Küresel Jeoparkı olabilmesi için yerine getirmesi gereken dört temel özellik vardır. Bu özellikler, jeopark statüsünün kazanılması açısından vazgeçilmez ön koşullardır. Söz konusu kriterlerin tümü, UNESCO Küresel Jeoparkları Uygulama Rehberinde ayrıntılı şekilde tanımlanmıştır.
1. Uluslararası Öneme Sahip Jeolojik Miras
Bir alanın UNESCO Küresel Jeoparkı olarak tanınabilmesi için uluslararası düzeyde öneme sahip jeolojik mirasa sahip olması gerekir. Bu değerlendirme, “UNESCO Küresel Jeopark Değerlendirme Ekibi” içinde yer alan bilim insanları tarafından yapılır. Alan içindeki jeolojik oluşumlara ilişkin hakemli ve yayımlanmış bilimsel araştırmalara dayanarak, uluslararası karşılaştırmalı bir değerlendirme gerçekleştirilir.
2. Yönetim
UNESCO Küresel Jeoparkları, ulusal mevzuat kapsamında tanınan tüzel kişiliğe sahip bir yönetim yapısı tarafından yönetilmelidir. Bu yönetim birimi, tüm alanı kapsayacak yeterliliğe sahip olmalı ve ilgili yerel ve bölgesel paydaşları ve otoriteleri içermelidir. Tüm ortaklarca onaylanmış bir yönetim planı bulunmalı; bu plan yerel halkın sosyo-ekonomik ihtiyaçlarına yanıt verirken, yaşanılan peyzajı korumayı ve kültürel kimliği muhafaza etmeyi amaçlamalıdır. Yönetim planı; yönetişim, kalkınma, iletişim, koruma, altyapı, finans ve ortaklıklar gibi tüm unsurları kapsamalıdır.
3. Görünürlük
UNESCO Küresel Jeoparkları, sürdürülebilir yerel kalkınmayı özellikle jeoturizm yoluyla teşvik eder. Bu amaçla, jeoparkın bilinirliğinin ve görünürlüğünün artırılması büyük önem taşır. Hem ziyaretçilerin hem de yerel halkın jeopark hakkında kolayca bilgiye ulaşabilmesi gerekir. Bu bağlamda, jeolojik ve diğer önemli noktaları bağlayan detaylı bir harita, bilgilendirici broşürler ve özel bir web sitesi sunulmalıdır. Ayrıca, jeoparkın kurumsal bir kimliğe sahip olması beklenir.
4. Ağlara Katılım
UNESCO Küresel Jeoparkları yalnızca yerel topluluklarla iş birliği kurmakla kalmaz; aynı zamanda UNESCO Küresel Jeoparklar Ağı (GGN) ve bölgesel ağlar aracılığıyla diğer jeoparklarla ortaklık geliştirir. Bu uluslararası iş birlikleri, kalite standartlarının iyileştirilmesine katkı sağlar ve farklı topluluklar arasında anlayış ve barışın gelişmesine destek olur. GGN üyeliği tüm UNESCO Küresel Jeoparkları için zorunludur.
UNESCO Küresel Jeoparklar Ağı (Global Geoparks Network – GGN)
2004 yılında kurulan ve yasal statüye sahip kâr amacı gütmeyen bir kuruluş olan GGN, üyelerinden yıllık aidat alır. Bu dinamik ağ, üyelerinin en iyi uygulamaları paylaşmalarını ve ortak projelerde iş birliği yapmalarını teşvik eder. GGN, her iki yılda bir tüm üyeleriyle toplanırken, örneğin Avrupa Jeoparklar Ağı gibi bölgesel ağlar yılda iki kez bir araya gelerek ortak faaliyetler geliştirir.
GGN resmi web sitesi için tıklayınız.
Bölgesel ağlar için tıklatınız.
UNESCO Küresel Jeoparklarının 10 Temel Odak Alanı
1. Doğal Kaynaklar
İnsanlık tarihi boyunca, yer kabuğunun sunduğu doğal kaynaklar toplumsal ve ekonomik gelişmenin temelini oluşturmuştur. Mineraller, hidrokarbonlar, nadir toprak elementleri, jeotermal enerji, hava ve su gibi kaynakların sürdürülebilir kullanımı hayati önemdedir. UNESCO Küresel Jeoparkları, bu kaynakların bilinçli kullanımı konusunda toplumda farkındalık yaratırken çevreye ve peyzaj bütünlüğüne saygıyı teşvik eder.
2. Jeolojik Tehlikeler
Birçok UNESCO Küresel Jeoparkı, volkanlar, depremler ve tsunamiler gibi jeolojik tehlikeler konusunda toplumda farkındalık yaratır ve yerel topluluklarda afet risk azaltımı stratejilerinin geliştirilmesine katkı sunar. Eğitim faaliyetleri yoluyla tehlikelerin kaynakları ve alınabilecek önlemler hakkında bilgi verilir.
3. İklim Değişikliği
UNESCO Küresel Jeoparkları geçmişteki iklim değişikliklerinin kayıtlarını barındırır ve günümüzde iklim değişikliğini açıklamak üzere bir eğitim alanı sunar. Aynı zamanda yenilenebilir enerji kullanımı ve yeşil turizm uygulamaları ile örnek teşkil eder.
4. Eğitim
Jeoparklar, her yaştan birey için eğitim faaliyetleri sunmakla yükümlüdür. Okullara yönelik programlar, çocuk kulüpleri, fosil temalı etkinlikler ve yetişkinlere yönelik atölyeler yaygındır. Ayrıca yerel halkın eğitilerek bilgi aktarımında aktif rol üstlenmesi teşvik edilir.
5. Bilim
UNESCO Küresel Jeoparkları, akademik kurumlarla iş birliği içinde yer bilimleri ve diğer disiplinlerde bilimsel araştırmalar yürütmeye teşvik edilir. Jeoparklar birer açık hava laboratuvarı niteliğindedir ve herkesin bilimsel süreçlere katılımı önemsenir. Halkı bilimden uzaklaştıracak karmaşık teknik dilin kullanımı kesinlikle kaçınılmalıdır.
6. Kültür
UNESCO Küresel Jeoparklarının sloganı “Dünya Mirasını Kutlamak, Yerel Toplulukları Güçlendirmek”tir. Toplumlar ile Dünya arasındaki ilişkileri ortaya koymak, geleneksel tarım uygulamalarından mitolojiye kadar pek çok kültürel ögeyi yansıtmak temel amaçlardan biridir. Bilimle sanatın buluştuğu yaratıcı etkinlikler bu bağlamda önemli yer tutar.
7. Toplumsal Cinsiyet Eşitliği ve Kadınların Güçlendirilmesi
UNESCO Küresel Jeoparkları, kadınların eğitimi ve kadın kooperatiflerinin kurulması gibi yollarla kadınların ekonomik ve toplumsal hayatta güçlenmesini destekler. Kadınların yönettiği konaklama hizmetleri veya el sanatları gibi yerel üretim girişimleri teşvik edilir.
8. Sürdürülebilir Kalkınma
Sadece eşsiz jeolojik mirasa sahip olmak UNESCO Küresel Jeoparkı olmak için yeterli değildir. Aynı zamanda bu mirasın yerel halkın kalkınmasıyla bütünleşik biçimde ele alındığı bir planın bulunması gerekir. Sürdürülebilir turizm, yürüyüş ve bisiklet yolları, yerel rehber eğitimi gibi uygulamalar bu kapsamda örnek gösterilebilir.
9. Yerel ve Yerli Bilgiler
Jeoparklar, yerel ve yerli toplulukların geleneksel bilgi sistemlerini tanır ve bu bilgileri planlama ve yönetime dâhil eder. Bu kültürel mirasın korunması ve gelecek kuşaklara aktarılması teşvik edilir.
10. Jeo-koruma
Jeoparklar, sürdürülebilirlik ilkesi çerçevesinde yer mirasını korumayı esas alır. Öne çıkan jeolojik alanlar yerel, bölgesel veya ulusal mevzuatla korunur. Jeopark yönetimi, bölgede fosil, mineral, süs taşı gibi jeolojik materyallerin ticaretini doğrudan yapmaz ve sürdürülebilir olmayan ticareti caydırır. Ancak bilimsel ve eğitsel amaçlarla sınırlı ve kontrollü toplamalara istisnai olarak izin verilebilir.
UNESCO Alanları Arasındaki Sinerji
UNESCO, üç farklı statüyle miras alanlarını tanımlar:
Bu üç statü birlikte değerlendirildiğinde, kültürel, biyolojik ve jeolojik çeşitliliğin korunması ve sürdürülebilir kalkınmanın desteklenmesi açısından bütüncül bir yaklaşım sunar. Bir alanın hem Jeopark hem de Dünya Mirası veya Biyosfer Rezervi statüsüne sahip olması durumunda, her bir statünün birbirini nasıl tamamladığı ve ayrı markalar olarak ne gibi katma değer sunduğu açık biçimde gerekçelendirilmelidir.
UNESCO Küresel Jeoparkları Hakkında Sıkça Sorulan Sorular için tıklayınız.
UNESCO Küresel Jeoparkları yönetişimine ilişkin aşağıdaki bağlantılar aracılığıyla bilgi edinebilirsiniz:
