Dünya Belleği Programının Tarihçesi

Dünya Belleği Programı (Memory of the World Programme), dünya çapında belgesel mirasın korunmasına ve bu mirasa erişime ilişkin farkındalığın artmasıyla 1992 senesinde kurulmuştur. 
Savaşlar, toplumsal kargaşalar ve şiddetli kaynak eksikliği, yüzyıllardır var olan sorunları daha da kötüleştirmiştir. Dünya çapında önemli koleksiyonlar, yağma ve dağıtılma, yasadışı ticaret, yıkım, yetersiz yer sağlanması ve yetersiz finansmandan mustarip olagelmiştir. Birçok miras bu gibi sebeplerden sonsuza dek ortadan kaybolurken birçoğu da tehlike altındadır. Ancak bazen kayıp olan belgesel miraslar yeniden keşfedilebilir de…
 

1993 yılında Polonya’nın Pultusk şehrinde toplanan Bir Uluslararası Danışma Komitesi (International Advisory Committee – IAC) bu hususta bir plan hazırlamıştır. Bu plan doğrultusunda, hükümetleri, uluslararası kuruluşları ve vakıfları duyarlı hale getirme ve projelerin uygulanması için ortaklıkları teşvik etme hususlarında UNESCO koordinatör ve katalizör görevine sahiptir. 
Program için Genel Kılavuzun hazırlanmasına, IFLA (Uluslararası Kütüphane Dernekleri Federasyonu) ile yapılan bir sözleşme ve IFLA ve ICA (Uluslararası Arşiv Konseyi) tarafından onarılamayacak kadar hasar görmüş kütüphane koleksiyonları ve arşiv varlıklarının derlenmesiyle başlanmıştır. Millî Komisyonları aracılığıyla UNESCO, yok olmak üzere olan kütüphane ve arşiv varlıklarının ve ulusal sinema mirasının bir listesini hazırlamıştır. Ayrıca, orijinal belgesel mirasını diğer medyalarda çağdaş teknoloji kullanılarak yeniden üretilmesi üzerine bir dizi pilot proje başlatılmıştır. (Örneğin, Avrupa halklarının kökenlerini takip eden 13. Yüzyıl Radzivill Chronicle'ın bir CD - ROM'unun hazırlanması ve yedi Latin Amerika ülkesini içeren ortak bir gazete mikrofilm projesi olan Memoria de Iberoamerica'yı içeriyordu). Bu projeler, bu belgesel mirasına erişimi artırmış ve korunmasına katkıda bulunmuştur.
Her iki yılda bir IAC toplantıları yapılmaktadır. Dünya çapında çeşitli Millî Bellek Komiteleri kurulmuştur. Dünya Belleğine Kayıtlar 1995 Genel Kılavuzları üzerine kurulmuş ve birbirini izleyen IAC toplantıları tarafından onaylanan katılımlarla büyümüştür.
Dünya Belleği Programı; felaketlerin vurduğu bölgelerdeki belgesel mirasın korunmasını, bu mirasa erişimi kolaylaştırmayı ve insanların bu miras hakkında farkındalığını artırmayı hedeflemektedir. Program, 2004’ten beri Jikji Dünya Belleği Ödülü’nü belgesel mirasın korunması ve erişilebilirliğinin artırılmasına yönelik çalışmalar yapan kişi, kurum ve sivil toplum kuruluşlarına vermektedir.
 

Programın Hedefleri

Dünya Belleği Programı'nın vizyonu; 

• Dünya belgesel mirası herkese aittir.
• Dünya belgesel mirası herkes için eksiksiz olarak muhafaza edilmeli ve korunmalıdır.
• Dünya belgesel mirası kültürel gelenekler ve pratikliklere de uygun olarak herkes tarafından ve herhangi bir şekilde engellenmeden kalıcı olarak erişilebilir olmalıdır.

Dünya Belleği Programının misyonu:

• Dünya belgesel mirasının en uygun şekilde korunmasını kolaylaştırmak.
  • Doğrudan pratik yardım ile,
  • Tavsiye ve bilgilerin yayılması ve eğitimin teşvik edilmesi yoluyla,
  • Sponsorları zamanında ve uygun projelerle ilişkilendirerek.

• Belgesel mirasa evrensel erişime yardımcı olmak.
  • Bu, kitapların, CD'lerin, DVD'lerin ve diğer ürünlerin yayınlanması ve dağıtımı ve dijitalleştirilmiş kopyaların ve katalogların internette kullanıma sunulması ile yapılır. 
  • Bunların, olabildiğince geniş ve eşit bir şekilde yapılması amaçlanır. 
  • Mirasa erişimin o mirasın asıl sahipleri için özel bir anlamı varsa, buna saygı duyulur.
  •  Arşivlerin erişilebilirliğine ilişkin yasal sınırlamalar ve diğer sınırlamalar kabul edilmektedir.
  • Yerli toplulukların materyallerinin sahipliği ve bu materyallere erişim konusundaki söz haklarını içeren kültürel hassasiyetler dikkate alınır. Özel mülkiyet hakları da kanunla güvence altına alınmaktadır.

• Belgesel mirasın varlığı ve önemi konusunda dünya çapında farkındalığı artırmak.
  • Bu, Dünya Belleği kayıtları, medya, tanıtım ve bilgi yayınları geliştirilerek yapılabilir.
  • Belgesel mirasın korunması ve erişim sağlanması hem birbirini tamamlar hem de erişim talebi koruma çalışmalarını teşvik ettiğinden farkındalığı da artırır.

Programın kamusal ayağı olan Dünya Belleği Uluslararası Kütüğünde Üye Devletler önemli belgesel miraslarını (kitap, minyatür, elyazması, ses/görüntü kaydı, arşiv belgesi, vb.) kayıt altına alınmak üzere sunmakta, şartları karşılayan miraslar kütüğe kaydedilmekte, böylece insanlığın ortak belleği tanıtılmakta, korunmakta ve bu konuda farkındalık yaratılmaktadır. 2025 yılı itibariyle kütükte 496 belgesel miras olup Türkiye'nin kütüğe kayıtlı 12 belgesel mirası bulunmaktadır.

UNESCO Dünya Belleği Uluslararası Kütüğü 
Ülkemizin, Dünya Belleği Uluslararası Kütüğüne kayıtlı 12 belgesel mirası bulunmaktadır: 
1. Boğaziçi Üniversitesi Gözlem ve Deprem Araştırma Enstitüsü Kandilli Rasathanesi El Yazmaları (2001)
2. Boğazköy Hitit Tabletleri (2001)
3. İstanbul Süleymaniye Kütüphanesi İbn-i Sina Yazmaları Koleksiyonu (2003)
4. Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi (2013) 
5. Kültepe Tabletleri (2015)
6. Dîvânu Lugâti't-Türk (2017)
7. Pîrî Reis’in Haritası (2017)
8. Kâtip Çelebi Koleksiyonu: Cihannümâ ve Keşfü'z-Zunûn (2023)
9. Mevlâna Külliyatı (2023)
10. Yıldız Sarayı Fotoğraf Koleksiyonu (2023)
11. Karatepe-Aslantaş Yazıtları (2025)
12. Câmiu’t-Tevârîh (2025)
 

Güncel Dünya Belleği Kütüğüne kayıtlı belgesel miraslar listesine buradan ulaşabilirsiniz.
2013 yılında gerçekleştirilen Dünya Belleğinde Türkiye Çalıştayının bir çıktısı olarak Dünya Belleği Türkiye Ulusal Listesi hazırlanmıştır. Listeye ulaşmak için lütfen tıklayınız.
________________________________________
Dünya Belleği Programı Uluslararası Danışma Komitesi (IAC) hakkında detaylı bilgi için Tıklayınız