“Cum scientia”, “bilgi ile” anlamına gelmekte ve bugün kutladığımız “vicdan” kelimesinin Latince etimolojisidir. “vicdan” kelimesinin özü; birlikte bilmek, dünya hakkında birlikte düşünmek ve bu ortak bilgiden yola çıkarak başkalarını kabul etmeyi ve onlara saygı duymayı öğrenmektir.
Dolayısıyla bu Uluslararası Gün dünyayı ve ötekiliği anlamak için ve bu sıkıntılı zamanlarda acilen ihtiyaç duyduğumuz bir mesaj biçimiyle UNESCO’nun kuruluş ilkelerini hatırlatmaktadır.
Zira bilincin evrenselliği sorgulandığında ve kişinin kendi ya da başkalarının yargıları bastırıldığında ya da bastırıldığında barış zayıflamaktadır. İşte bu nedenle İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi tüm insanların vicdan sahibi olduğunu ve vicdanlarına göre hareket etmekte özgür olduklarını ilan etmektedir.
Yine bu nedenle, daha temelde, Kurumumuzun misyonu da Anayasamızın temel taşı olan “entelektüel ve ahlaki dayanışma” ile insanlığa kolektif bir vicdan kazandırmaktır.
İster eğitim, ister kültür, ister bilgi ya da bilim alanında olsun, üstlendiğimiz her girişim bu ideale doğru atılmış bir adımdır.
Her türlü ırkçılık ve ayrımcılıkla mücadele ettiğimiz ve çeşitliliğe saygı temelinde her yerde kapsayıcılığı ve barış eğitimini teşvik ettiğimiz programların amacı da elbette budur.
Çevresel konularda da UNESCO’nun çabaları, yaşayan dünyayla ilişkimizi yeniden düşünmenin aciliyeti konusunda kolektif farkındalığı artırmayı amaçlamaktadır. Bu düşünceyle UNESCO, Üye Devletlerin çevre eğitimini okul müfredatlarının daha önemli bir parçası haline getirmelerini sağlamaya kararlıdır. Husserl’in “bilinç” kavramının ruhu birey ve dünya arasındaki ilişki hakkında kendimize soru sorma kapasitesine işaret etmektedir.
Benzer şekilde, UNESCO’nun Yapay Zekâ Etiğine İlişkin Tavsiye Kararı, yeni teknolojiler geliştirirken vicdan ve uyanıklığı birleştirme ihtiyacını vurgulamakta ve böylece Rabelais’nin “vicdansız bilim ruhun mahvolmasından başka bir şey değildir” bilgeliğini yankılamaktadır.
Son olarak, nöroteknolojideki göz kamaştırıcı ilerlemelerin yarattığı zorlukları ve beynimize, özel hayatımıza, duygularımıza ve dolayısıyla bilincimize yönelik etik riskleri ele almak üzere UNESCO hâlihazırda nöroteknoloji etiğine ilişkin bir tavsiye kararının geliştirilmesi projesi üzerinde çalışmaktadır.
Bu nedenle, bu Uluslararası Vicdan Günü’nde, Jawaharlal Nehru’nun da belirttiği gibi, UNESCO “dünya toplumunun vicdanı” rolünü üstlenmektedir.
Bu yazı için https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000389264_eng?posInSet=1&queryId=N-33e4d1ef-5d16-4052-a413-eb1709f40ce5 adresinde yer alan metinden faydalanılmış, yazının Türkçe çevirisi yapılmıştır.