Somut Olmayan Kültürel Miras (SOKÜM) ve Örgün ve Yaygın Eğitim: Türkiye ve Afrika Deneyim Paylaşımı Yuvarlak Masa Toplantısı
1 Nisan 2015, İstanbul/Türkiye
Sonuç Bildirisi
UNESCO Türkiye Millî Komisyonu, Gazi Üniversitesi Türk Halk Bilimi Araştırma ve Uygulama Merkezi ve Somut Olmayan Kültürel Miras Enstitüsü işbirliğinde düzenlenen ‘‘Somut Olmayan Kültürel Miras (SOKÜM) Örgün ve Yaygın Eğitim: Türkiye ve Afrika Deneyim Paylaşımı Yuvarlak Masa Toplantısı’’, 1 Nisan 2015 tarihinde İstanbul’da Türkiye ve 13 Afrika ülkesinden uzmanların katılımıyla gerçekleştirilmiştir. UNESCO’nun kuruluşunun 70. Yıldönümü kutlamaları kapsamında 2012-2023 yıllarını içine alan kültürlerin yakınlaşması on yılı amaçlarına katkı sağlamak, kültürlerarası diyaloğu teşvik etmek, ülkeler ve bölgeler arası işbirliğini artırmak, Kuzey-Güney duyarlılığını ve Afrika önceliğini vurgulamak ve yaygın ve örgün eğitimde SOKÜM’ün yerini tartışmak üzere bir araya gelen uzmanlar, konuyu farklı boyutlarıyla ele alarak karşılıklı deneyim paylaşımında bulunmuşlardır. Toplantı gerekçeleri arasında SOKÜM’ün Korunması Sözleşmesinin tanım ve koruma ile ilgili 2.3, ulusal envanterlerle ilgili 12, eğitimle ilgili 14.a ve uluslararası işbirliği ile ilgili 19. 2 maddelerine ve Uygulama Yönergesinin 107. Paragrafına atıfta bulunulmuştur.
Toplantı UTMK Başkanı Prof. Dr. M. Öcal Oğuz ve UNESCO Sekretaryasından SOKÜM Sektörü Kapasite Geliştirme ve Miras Politikaları Birim Şefi Susanne Schnuttgen’in açılış konuşmalarıyla başlamış, daha sonra söz alan adları ekli listede yer alan uzmanlar, SOKÜM’ün eğitimi konusunda önemli bir yeri olan yaygın ve örgün eğitim alanlarında bir boşluğu dolduran bu toplantıyı düzenleyen kurumlara teşekkür etmişler ve toplantının uluslararası alanda güçlü bir işbirliğine zemin hazırlamasından memnuniyet duyduklarını belirterek bu işbirliklerinin sürdürülmesi gerektiğini ifade etmişlerdir.
Konu dört oturumda daha önce toplantı sekretaryası tarafından belirlenmiş olan aşağıdaki sorular etrafında tartışılmıştır.
- SOKÜM’ün resmî örgün eğitim kurumlarında aktarımı: Sizce karşılaşılan güçlükler ve çözüm önerileriniz nelerdir?
- SOKÜM’ün özel örgün eğitim kurumlarında aktarımı: Sizce karşılaşılan güçlükler ve çözüm önerileriniz nelerdir?
- SOKÜM eğitiminin özellikle genç ve gelecek kuşaklarda gözlenebilen katkıları ve olumlu etkileri konusunda ne düşünüyorsunuz?
- Örgün ve yaygın eğitim programlarının hazırlık ve uygulama süreçlerine ilgili toplulukların katılım durumları: Elde edilen başarılar, sorunlar ve geleceğe yönelik önerileriniz nelerdir?
- Medya ve Müzelerin somut olmayan kültürel mirasın eğitimindeki yeri ve rolü nedir?
- Ulusal Envanterlerin hazırlık aşamalarında ve koruma süreçlerinde örgün ve yaygın eğitime yönelik düzenlemeler yapılmakta mıdır, bunlar nelerdir?
- Özel sektörün ve STK'ların SOKÜM’ün eğitimindeki yeri ve rolü nedir?
- Kanun, yönetmelik vb. eğitime yönelik ulusal mevzuat içinde Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi yer alıyor mu?
- SOKÜM ile ilgili eğitim içeriklerinin oluşturulmasında sürdürülebilir barışın, sürdürülebilir kalkınmanın ve kültürler arası diyalogun yeri gibi UNESCO’nun temel idealleri ne şekilde yer alıyor?
- Uluslararası toplumun SOKÜM alanındaki bilgi, beceri ve deneyimleri sürdürülebilir
kalkınma için daha etkin kullanabilmesi için eğitim odaklı olarak Sözleşme yönetimine neler önerilebilir?
- Toplantı katılımcıları arasında etkin ve işlevsel bir haberleşme ve iletişim ağının kurulmasını uygun görür müsünüz? Türkiye’deki merkez ve enstitülerle iletişimlerinizi güçlendirmek ister misiniz?
12) Türkiye ile Afrika ülkeleri arasındaki etkileşimin sürekliliğini sağlamak için geleceğin eylem planları ve stratejileri neler olmalıdır?
Özetlenecek olursa toplantıya katılan uzmanlar, yaygın ve örgün eğitim alanında daha önce benimsenen SOKÜM’ün eğitimi anlayışının son dönemde yerini yaygın ve örgün eğitim alanlarına SOKÜM’ün entegre edilmesine bıraktığı üzerinde durmuşlar, SOKÜM’ün geçmişten günümüze yaşayan bir olgu olduğu, toplulukların hayatlarında etkin olarak yer aldığı, grup kimliği ve aidiyet duygusu verdiği, kuşaktan kuşağa aktarılmaya bağlı topluluk tabanlı bir miras biçimi olduğu, belli bir bağlamı olan bilgiyi muhafaza edip topluluk tarafından kuşaktan kuşağa aktarılan yaşam becerilerini ve yetenekleri barındırdığı, refah ve kalkınma için önemli bir yaratıcı güç ve kaldıraç olduğu görüşlerini savunarak geniş bir yelpaze içinde yer alan SOKÜM’ün pek çok disiplinle de kesişen noktaları bulunduğunu vurgulamışlardır. Fizik, astronomi, tarım, matematik, halk sağlığı, halk baytarlığı gibi pek çok disiplinde SOKÜM unsurlarından faydalanarak eğitim modelleri geliştirmenin ve bu yolla SOKÜM’ün kuşaktan kuşağa aktarımını garanti altına almanın mümkün olduğunu dile getirmişlerdir.
Yukardaki sorular etrafında yürütülen tartışmada aşağıdaki görüşler, hiçbir ülke veya kurum açısından bağlayıcı olmamak kaydıyla uzman görüşleri olarak gündeme getirilmiştir:
- Uzmanlar, Sözleşmenin uygulama yönergesinin 107. Paragrafının (d) bendinde anne ve babaların ve okul aile birliklerinin SOKÜM’ün okullarda öğretilmesi konusunda modül ve konular önermelerinin teşvik edildiğini dile getirerek, Afrika ülkelerinin pek çoğunda ana dilin eğitim dili olmaması nedeniyle örgün eğitim alanlarında SOKÜM’ün kuşaktan kuşağa aktarımında ciddi sorunlar bulunduğunu dile getirmişler, özellikle dilin bir araç olarak önem taşıdığı SOKÜM unsurları hususunda eğiticilerin ve anne babaların eğitilmesi ve uygulama modelleri ve eğitim kitlerinin geliştirilmesi gerektiği tespitinde bulunmuşlardır. Ayrıca, uzmanlar ana dilin veya yerli resmî dillerin eğitimde kullanılmamasının eğitimcilerin eğitimi ve SOKÜM içerikli ders materyalleri konusunda da olumsuzluklar yarattığı görüşünü savunmuşlardır.
- Uzmanlar, Yönergenin 107. Paragrafının eğiticilerin, anne babaların ve topluluğun SOKÜM’ün eğitiminin ve müfredata entegre edilmesinin değerini kavramaları için farkındalık ve kapasite arttırıcı çalışmaların yapılmasını düzenlediğini hatırlatarak, SOKÜM’ün eğitimi alanında kapasite artırılmasını sağlamak için geleneksel bilgiye sahip bireylerin ve eğiticilerin eğitimi gibi programlarda görev almalarının sağlanarak kaybolmak üzere olan geleneksel bilginin kuşaklar arasında işlevsel ve sürdürülebilir aktarımının sağlanmasının gerekliliğini dile getirmişlerdir.
- Uzmanlar, SOKÜM’ün eğitim programlarına entegre edilmesine yönelik yapılan örnek projelere dikkat çekerek geleneksel bilginin modern bilimde ve gündelik yaşamda kullanılmasının önünün açılması ile ilgili proje ve çalışmaların teşvik edilmesi gerektiğinin altını çizmişlerdir. Ayrıca, önceki kuşaklar tarafından bilinen ve aktif bir biçimde kullanılan doğa ve evrenle ilgili bilgi ve uygulamaların eğitim müfredatına entegrasyonunun önemi dile getirilmiştir.
- Uzmanlar, SOKÜM’ün Korunması Sözleşmesi’nin 12. Maddesinde tanımlanan ulusal envanterlerin SOKÜM’ün ulusal düzeyde korunmasını ve gelecek kuşaklara aktarılmasını düzenlediğini vurgulayarak, envanter hazırlama süreçlerinin örgün ve yaygın eğitim programlarıyla entegre yürütülmesinin önemini vurgulamışlardır.
- Uzmanlar, aradan geçen zaman içinde SOKÜM'ün örgün ve yaygın eğitim alanında ve eğitim müfredatı içinde henüz güçlenmediği, mevzuat bakımından eksikler bulunduğu tespitini yapmışlardır. Uzmanlar, öte yandan mevzuatta SOKÜM’ün korunmasına yönelik iyileştirmelerin yapılmasını sağlamaya çalışmanın yanında, mevcut düzenlemelerdeki korumaya yönelik olumsuz hükümlerin ayıklanmasının daha önemli ve aciliyete sahip olduğunu ifade etmişlerdir. Ayrıca uzmanlar, eğitim alanında STK'ların ve Üniversitelerin olumlu rolünü vurgularken, medya ve müzelerin bu konuda yeterli birikime, SOKÜM’le ilgili içeriklere, farkındalık ve değerbilirlik düzeyine ulaşmadığını ifade etmişler ve bu alanlarda deneyim paylaşımına ve işbirliğine yönelik süreç yönetiminin önemini dile getirmişlerdir.
- Uzmanlar, SOKÜM unsurlarının yaygın ve örgün eğitim aracılığıyla kuşaktan kuşağa aktarımında STK’ların önemine vurgu yaparak, eğitim alanındaki aktivitelerinin teşvik edilmesinin önemini vurguladılar. Bu bağlamda her ülkede bulunan ve bu konuda faaliyet gösteren STK’lar arasında işbirliği ve etkin bir iletişim ağının oluşturulmasının yararını vurgulayan uzmanlar, Türkiye’nin bu konuda işbirliği imkânlarını güçlendirmeye yönelik alacağı inisiyatifin sonuç alma bakımından önemli olduğunu ifade etmişlerdir.
- Uzmanlar, örgün ve yaygın eğitim alanına SOKÜM’ün entegre edilmesi için yapılacak proje ve etkinliklerin geniş bir perspektifle hazırlanması ve bu projelerde yerel değerlerin, geleneksel kültür kodlarının, toplumsal cinsiyet eşitliğinin çeşitli yaş gruplarının, dezavantajlı grupların ve gençlerin aktif katılımlarının hassasiyetle takip edilmesinin gerekliliğini vurgulamışlardır.
- Uzmanlar, SOKÜM’ün Korunması Sözleşmesinin Mirasın Ulusal Düzeyde Korunması başlıklı III. Bölümünün (iii). Maddesinde taraf devletlerin sorumlulukları içinde somut olmayan kültürel miras konusunda dokümantasyon merkezleri kurmak ve buralara ulaşılmasını kolaylaştırmak olduğunu, korumanın “somut olmayan kültürel mirasın yaşayabilirliğini güvence altına alma anlamına geldiğini; buna kimlik saptaması, belgeleme, araştırma, muhafaza, koruma, geliştirme, güçlendirme ve özellikle okul içi ya da okul dışı eğitim aracılığıyla kuşaktan kuşağa aktarma olduğu kadar, bu kültürel mirasın değişik yanlarının canlandırılması anlamına geldiğini ifade ederek, bu tanımlamanın Uluslararası Müzeler Konseyinin (ICOM) 2004 yılında Seul’de gerçekleşen 21. Genel Kurulu’ndan ve 2007 yılında müze tanımını “Toplumun ve onun gelişiminin hizmetinde olan, topluma açık, araştırma, eğitim ve eğlence amaçlarıyla insanlık ve çevresi hakkındaki somut ve somut olmayan kültür varlıklarını toplayan, koruyan, iletişimini yapan ve sergileyen, kâr amacı gütmeyen, sürekli kurumlardır” şeklinde değiştirmesinden başlayarak ortaya çıkan durumun SOKÜM eğitiminde müzeyi önemli bir araç hâline getirdiğini savunmuşlar, ayrıca müzelerin örgün ve yaygın eğitim alanlarında hem SOKÜM’ün eğitimi hem de SOKÜM’ün müfredata entegre edilme süreçlerinde aktif rol oynayabileceğini vurgulamışlar, aynı zamanda müzelerin SOKÜM’ün kuşaktan kuşağa aktarılmasında işlevsel olduklarını belirterek katılımcı ülkelerde bu konudaki kapasitenin artırılması ve birbirleri arasında etkin bir müze ağının oluşturulabileceğinin altını çizmişlerdir.
- Uzmanlar, somut olmayan kültürel mirasın korunmasında medyanın önemli bir yeri olduğunu, Sözleşmenin uygulama yönergesinin 110. Paragrafında SOKÜM’ün korunmasında medyanın yaygın eğitim alanında farkındalık arttırıcı rolüne vurgu yapıldığını hatırlatarak ulusal medyaların bu yönde teşvik edilmesinin önemini vurgulamışlardır.
- Uzmanlar, SOKÜM’ün yaygın ve örgün eğitim alanlarında kullanımının özel sektör, STK’lar ve gönüllüler tarafından desteklenmesinin önemli olduğunu belirtmişler ve özel sektörün ve özel okulların da bu konuda teşvik edilmesi gerektiğini ifade etmişlerdir.
- Uzmanlar, Afrika ülkeleri ile Türkiye arasında örgün ve yaygın eğitim alanında kalıcı işbirliği imkânlarını güçlendirerek güçlü ve kalıcı bir ağ oluşturmanın gerekliliğini vurgulamışlar ve bu kapsamda Bakanlıklar, Millî Komisyonlar, Üniversiteler ve STK’lar arasında ikili ve çoklu işbirliklerinin artırılmasının, uzman değişiminin, deneyim paylaşımının, yeni toplantı ve çalıştayların gerçekleştirilmesinin yararlılığı gibi konularda görüş birliğine varmışlardır.
Katılımcı Uzmanlar Listesi (Ada göre)
1. Albert Kasongokıle Wangoy (Kongo Demokratik Cumhuriyeti)
2. Aliou Ly (Senegal)
3. Djibrin Malam Almajiri (Nijer)
4. Evrim Ölçer Özünel (Türkiye)
5. Germain Owono Essono (Gabon)
6. İsmail Ould Chouaib (Moritanya)
7. Jean Paul Koudougou (Burkina Faso)
8. Lamin Jarjou (Gambia)
9. Lassana Cisse (Mali)
10. M. Öcal Oğuz (Türkiye)
11. Mohamed Moncef Mhalla (Tunus)
12. Mohammadin İsmaili (Fas)
13. Nana Soumah Epse Zabavy (Fildişi Sahili)
14. Nour Eddine Saoudi (Cezayir)
15. Serap Akcaoğlu Saydım (Türkiye)
16. Susanne Schnuttgen (UNESCO SOKÜM Sekretaryası)
Program
9:30-10:15 Açılış
Açılış Konuşmaları:
M. Öcal Oğuz
Gazi Üniversitesi Türk Halk Bilimi Araştırma ve Uygulama Merkezi Müdürü ve UNESCO Türkiye Millî Komisyonu Başkanı
Susanne Schnuttgen
UNESCO Genel Direktörlüğü Somut Olmayan Kültürel Miras Bölümü Kapasite Geliştirme ve Miras Politikaları Birim Şefi
10:15-10:30 UNIMA Afrika Deneyim Paylaşımı
10:30–10:45 Kahve Arası
10:45–11:45 1. Oturum
Oturum Başkanı: Sn. Susanne Schnuttgen
- SOKÜM’ün resmî örgün eğitim kurumlarında aktarımı: Sizce karşılaşılan güçlükler ve çözüm önerileriniz nelerdir?
- SOKÜM’ün özel örgün eğitim kurumlarında aktarımı: Sizce karşılaşılan güçlükler ve çözüm önerileriniz nelerdir?
- SOKÜM eğitiminin özellikle genç ve gelecek kuşaklarda gözlenebilen katkıları ve olumlu etkileri konusunda ne düşünüyorsunuz?
11: 45–12: 00 Kahve Arası
12: 00 – 13: 00 2. Oturum
Oturum Başkanı: Sn. Mohamed Moncef Mhalla
- Örgün ve yaygın eğitim programlarının hazırlık ve uygulama süreçlerine ilgili toplulukların katılım durumları: Elde edilen başarılar, sorunlar ve geleceğe yönelik önerileriniz nelerdir?
- Medya ve Müzelerin somut olmayan kültürel mirasın eğitimindeki yeri ve rolü nedir?
- Ulusal Envanterlerin hazırlık aşamalarında ve koruma süreçlerinde örgün ve yaygın eğitime yönelik düzenlemeler yapılmakta mıdır, bunlar nelerdir?
13: 00 – 14: 15 Öğle Yemeği
14: 15 – 15: 15 3. Oturum
Oturum Başkanı: Sn. Aliou Ly
- Özel sektörün ve STK'ların SOKÜM’ün eğitimindeki yeri ve rolü nedir?
- Kanun, yönetmelik vb. eğitime yönelik ulusal mevzuat içinde Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi yer alıyor mu?
- SOKÜM ile ilgili eğitim içeriklerinin oluşturulmasında sürdürülebilir barışın, sürdürülebilir kalkınmanın ve kültürler arası diyalogun yeri gibi UNESCO’nun temel idealleri ne şekilde yer alıyor?
15:15 – 15:30 Kahve Arası
15:30 – 16:30 4. Oturum
Oturum Başkanı: Sn. Germaın Owono Essono
- Uluslararası toplumun SOKÜM alanındaki bilgi, beceri ve deneyimleri sürdürülebilir kalkınma için daha etkin kullanabilmesi için eğitim odaklı olarak Sözleşme yönetimine neler önerilebilir?
- Toplantı katılımcıları arasında etkin ve işlevsel bir haberleşme ve iletişim ağının kurulmasını uygun görür müsünüz? Türkiye’deki merkez ve enstitülerle iletişimlerinizi güçlendirmek ister misiniz?
- Türkiye ile Afrika ülkeleri arasındaki etkileşimin sürekliliğini sağlamak için geleceğin eylem planları ve stratejileri neler olmalıdır?
16:30 – 17:00 Kahve Arası
17:00 – 17:45 Değerlendirme ve Sonuç
17:45 Kapanış
