Bu yıl, 26 Aralık 2004’te Hint Okyanusu’nu vuran ve 15 ülkede 227.000’den fazla insanın hayatını kaybetmesine yol açan yıkıcı tsunaminin 21. yıldönümünü idrak etmekteyiz. Dakikalar içinde 30 metreyi aşan dalgalar altyapıyı sarsmış, 1,6 milyondan fazla insanı yerinden etmiş ve doğal afetlerin önlenmesi ihtiyacına dair küresel farkındalığı keskin biçimde artırmıştır.
Aradan yirmi yıldan fazla zaman geçmiş olmasına rağmen, neredeyse 700 milyon insan hâlâ tsunamilerin gerçek bir tehdit oluşturduğu yüksek riskli kıyı bölgelerinde yaşamaktadır. Deniz seviyelerinin yükselmesi ve giderek şiddetlenen hava olayları ile birlikte, tsunamilere karşı hazırlıklı olmayı ve dayanıklılığı güçlendirmek her zamankinden daha hayati hâle gelmiştir.
UNESCO Hükûmetler Arası Oşinografi Komisyonu işte bu nedenle, 2004 yılından bu yana ortaklarıyla birlikte küresel bir tsunami uyarı sistemi inşa etmek için çalışmaktadır. Yoğun bir sensör, gelgit ölçer ve bölgesel analiz merkezleri ağının sayesinde, Pasifik, Hint Okyanusu, Kuzeydoğu Atlantik, Karayipler ve Akdeniz havzaları boyunca uzanan kıyı toplulukları, yaklaşan tsunamilere hızla karşı uyarılabilmektedir.
Tek başına uyarı yeterli değildir, aynı zamanda toplumların hazırlanması da aynı derecede elzemdir. UNESCO’nun “Tsunami Ready” (Tsunamiye Hazır) programı tam da bunu yapmakta; kıyı topluluklarının ve onların yetkililerinin tahliye planları geliştirmelerine ve tatbikatlar düzenlemelerine yardımcı olmaktadır. Hâlihazırda 43 ülkede uygulanan Tsunami Ready programı, tehlike karşısında kolektif refleksleri güçlendirmektedir.
Sürdürülebilir Kalkınma için Okyanus Bilimi Birleşmiş Milletler On Yılı’nın bir parçası olarak UNESCO Hükûmetler Arası Oşinografi Komisyonu 2030 yılına kadar risk altındaki tüm toplulukların tsunamilere karşı hazırlıklı olmasını sağlama hedefini ortaya koymuştur. UNESCO, kıyı belediyelerini güvenlik tatbikatlarını artırmaya ve tahliye güzergâhlarını güvence altına almaya teşvik ederek bu hedefi gerçeğe dönüştürmektedir.
UNESCO’nun bu çabaları hayat kurtarmaktadır. Bu yılın başlarında, Rusya’nın Kamçatka Yarımadası açıklarında meydana gelen 8,8 büyüklüğündeki deprem sonrasında yürüttüğümüz girişimler bir sınamadan geçmiştir. Yalnızca on dakika içinde uyarı sistemimiz ilk alarmı vermiş, bu uyarı ulusal merkezlerce iletilmiş ve birkaç ülkede derhal tahliye planlarının devreye girmesini sağlamıştır. Milyonlarca insan zamanında uyarılmış; bilginin, hazırlıklı olmanın ve dayanışmanın hayat kurtardığı bir kez daha kanıtlanmıştır.
Bu yıl Dünya Tsunami Farkındalık Günü’nde, kıyı topluluklarının dayanıklılığını güçlendirme ve herkesin güvenliği için bilimi destekleme yönündeki taahhüdümüzü bir kez daha teyit etmekteyiz.
Planting mangroves in Banda Aceh, Indonesia, to protect the coast from ntural hazards such as tsunamis and storm surges© UNESCO/ Ariful Azmi Usman / Shutterstock.com
Bu yazı için https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000396270?posInSet=18&queryId=N-b45f01c9-26dc-4c18-abf7-b77f012ea1df adresinde yer alan metinden faydalanılmış, yazının Türkçe çevirisi yapılmıştır.